Làm thế nào để bớt học vẹt và tăng tính sáng tạo

Việc dạy và học ở các trường phổ thông hiện nay ở nước ta chịu tác động nặng nề bởi mục tiêu thi cử. Học để thi, dạy để thi đua có thành tích thi cử tốt nhất. Do đó việc giảng dạy ở đây chủ yếu là truyền thụ các kiến thức, luyện các kỹ năng làm bài kiểm tra và bài thi mà ít để ý đến việc thông qua dạy kiến thức để dạy học sinh cách suy luận khoa học; rèn luyện tư duy độc lập, sáng tạo cho học sinh; ít khuyến khích các tìm tòi, khám phá. Nói chung việc giảng dạy hiện nay chủ yếu là dạy kiến thức mà ít (hoặc không để ý đến) dạy cho học sinh cách học, cách suy nghĩ, cách giải quyết các vấn đề một cách thông minh, độc lập và sáng tạo.

Để đánh giá một quá trình dạy và học, tất nhiên phải có kiểm tra, thi cử. Thế nhưng do cách kiểm tra, thi cử hiện nay ở nước ta quá lạc hậu (từ cách thức đến nội dung) nên dẫn tới việc dạy và học mang tính đối phó như đã nói ở trên. Bên cạnh vấn đề thi cử thì nội dung chương trình, sau nhiều lần cải tiến, xem ra vẫn quá nặng nề, ôm đồm tạo khó khăn cho việc dạy và học một cách khoa học. Vậy thì chúng ta phải thay đổi theo hướng nào?

1. Cần phải tinh giản mạnh mẽ chương trình học ở bậc phổ thông. Nên quan niệm sách giáo khoa chỉ là một tài liệu hỗ trợ cho giáo viên; cần để cho giáo viên có khoảng không gian sáng tạo trong nghề nghiệp. Do đó cần có nhiều bộ sách giáo khoa khác nhau; nhờ thế giáo viên mới có điều kiện tham khảo, so sánh, chọn lọc để từ đó thiết lập nên bài giảng của riêng mình. Sự thống nhất là do việc xây dựng chương trình một cách chặt chẽ rồi công bố rộng rãi cho mọi người biết để thực hiện và quan trọng nhất là cơ quan quản lý giáo dục có được công cụ kiểm tra, đánh giá chuẩn xác phù hợp với chương trình đã công bố.

2. Cần cải tiến mạnh mẽ phương thức kiểm tra và thi cử: tích cực chuẩn bị dùng trắc nghiệm khách quan một cách phổ biến; đặc biệt quan trọng là thay đổi nội dung các câu hỏi: hiện nay các đề kiểm tra, thi cử với loại câu hỏi trả bài học có thuộc hay không; các dạng câu hỏi mẫu đã ra đi ra lại không biết bao nhiêu lần chiếm một tỷ trọng quá lớn nên nhiều giáo viên đã áp dụng biện pháp truy bài một cách gay gắt (bắt học sinh lặp đi, lặp lại một cách máy móc cho tới khi thuộc thì thôi) lại tạo nên kết quả thi cử khả quan và do vậy cách dạy lạc hậu và phản khoa học như thế lại là phương thức mang lại kết quả trong thi cử. Muốn thay đổi phương thức giảng dạy theo hướng tích cực thì trước tiên và nhất thiết phải thay đổi nội dung và phương thức kiểm tra và thi cử theo hướng tích cực. Thi thế nào thì giáo viên sẽ dạy và học sinh sẽ học theo cách tương ứng. Đừng cứ kêu gọi phải thay đổi phương pháp giảng dạy trong khi vẫn duy trì nội dung và cách thi cử lạc hậu.

3. Cần thay đổi cách đánh giá hoạt động dạy học của giáo viên: hiện nay chúng ta dựa quá nhiều vào kết quả điểm số thi cử của học sinh để đánh giá, xếp loại thi đua khen thưởng giáo viên. Đây là cách đánh giá phiến diện, không chính xác và ít mang tính tích cực.